Монгол
Улсад үйл ажиллагаа идэвхитэй явуулж байгаа нийт хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн
тоо тогтмол нэмэгдсээр байна.[1] Сонин,
сэтгүүл, радио, телевиз бүр өөрийн вэб сайттай байгаа гэж үзвэл энэ тоо нэлээд
өснө.
Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос гаргадаг статистик тайлангаас
харахад манай улсын интернет хэрэглэгчдийн тоо 2014 оны эхний хагас жилийн
байдлаар 1 сая гаруй болж өмнөх оноос 28%-аар өссөн байна. Тэгэхээр энэ хэрээр
вэб сайтууд хэрэглэгчид хүрч байна гэж үзэж болно. Өөрөөр хэлбэл, цахим хэвлэл
мэдээллийн хэрэгсэл өрх бүрт хүрч мэдээлэл хүргэж байна.
Тэгвэл мэдээ мэдээллийн вэб сайт буюу цахим хэвлэл мэдээллийн
хэрэгслийн сэтгүүлч нь уламжлалт хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн сэтгүүлчдийн
нэгэн адил хууль дүрэм журамд хамрагдах ёстой юу, сэтгүүлчид хэр ёс зүйтэй
байна вэ?
Монголын сэтгүүлчдийн мэргэжлийн ёс зүйн зарчимд[2] Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хууль
болон Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн холбогдох зүйл, заалттай
адил агуулга бүхий үүргийг дагаж мөрдөхийг сэтгүүлчдэд үүрэг болгосон.
Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулийн З.1-т зааснаар хэвлэл
мэдээллийн хэрэгсэл нь өөрийн нийтэлж, нэвтрүүлж байгаа зүйлийнхээ төлөө
хариуцлага хүлээнэ.
Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлд
гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх талаархи хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийн хүлээх
үүргийг тусгасан байна. Тодруулбал, хэвлэл, мэдээллийн хэрэгсэл нь гэмт хэргийн
тухай мэдээлэл хийхдээ гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, түүний шалтгаан
нөхцөл, хор холбогдлыг олон түмэнд таниулах, сэрэмжлүүлэхийг гол зорилго
болгоно. Мөн хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр хүчирхийлэл, аллага хядлага, садар
самуун, гэмт хэрэг үйлдэхийг өөгшүүлэн сурталчилсан, гэмт хэрэг үйлдэх аргыг
нарийвчлан харуулсан нийтлэл, нэвтрүүлэг хийхийг хориглодог.
Үүнээс гадна шүүхээр гэм буруутай нь нотлогдоогүй байхад хэнийг ч
гэм буруутай гэж хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлэхийг хориглоно.
Тодорхой тохиолдол авч үзье. Зарим хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр
болон тухайн мэдээний дор уншигчдын бичсэн сэтгэгдлээр[3] иргэн Г.А нь хүний амь нас хөнөөсөн
гэгдэж байсан бөгөөд олон нийтийн зүгээс түүнийг алуурчин гэж жигшин зэвүүцэж
байсан юм. Харин Дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны 1 дүгээр шүүхийн
2015.01.05-ны өдрийн Шийтгэх тогтоолоор шүүгдэгч Г.А-г хохирогчийг зодож, бие
махбодид нь гэмтэл санаатай учруулсан гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруутайд тооцож 3
жилийн хугацаагаар хорих ялаар шийтгэсэн байна[4].
Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн зүгээс “шүүхээр гэм буруутай нь
нотлогдоогүй байхад хэнийг ч гэм буруутай гэж хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр
мэдээлэхийг хориглоно” гэсэн заалт, сэтгүүлчийн мэргэжлийн ёс зүйн зарчмаа
зөрчиж байгаа нь энэхүү жишээнээс харагдаж байна.[5]
Энэ нь зөвхөн сэтгүүлчийн мэргэжлийн ёс зүйн зөрчил болоод
зогсохгүй, шүүхээр шийдвэрлэж гэм бурууг тогтоогоогүй асуудлаар олон нийтийг
айдаст автуулах, бухимдуулах, хүчирхийллийг сурталчилсан, гэмт хэрэг үйлдэх
аргыг нарийвчлан харуулсан шинжтэй зүйл болж байгаа юм.
Цахим хэвлэл мэдээллийн онцлог нь тухайн мэдээний доор уншигч
сэтгэгдэл бичих боломж олгодог явдал юм. Тухайн мэдээний доорх сэтгэгдэл, олон
нийтийн цахим хуудас дахь тархалт[6] шууд нөлөөлж байна.
Уг асуудлыг
Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны 2011 оны 08 тоот тогтоолын хавсралт “Тоон
контентийн үйлчилгээний зохицуулалтын ерөнхий нөхцөл, шаардлага”-ын 6.2-т вэб
сайтын үйлчилгээ эрхлэгчид тавигдах нөхцөл, шаардлагаар зохицуулж байна[7].
Тус журмын 6.2.6-д зааснаар вэб сайтын үйлчилгээ эрхлэгч нь “хэрэглэгч дурын
нэр /username/, имэйл хаягаар логин хийж сэтгэгдэл үлдээх боломжийг бүрдүүлнэ”.
Дэлхийд нөлөө бүхий хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд болох “CNN”[8],
“The New York Times”, “Huffington Post”-ын хувьд хэрэглэгч тухайн мэдээллийн
талаар санал, сэтгэгдэл хуваалцахдаа хувийн бүртгэлээр[9] логин хийж ордог байхаар зохицуулдаг
байна. Ингэхдээ энэ талаар өөрийн үйлчилгээний нөхцөлд тусгаж, журамласан байна[10].
Энэ талаар CNN агентлагийн үйлчилгээний нөхцөл дээр жишээ авч
тодруулая. Та тухайн мэдээ, нийтлэлийг бусадтай хуваалцах, сэтгэгдэл бичих,
бусад хэлбэрээр тухайн мэдээтэй холбоотой үзэл бодлоо илэрхийлэхийн тулд өөрийн
фэйсбүүк, твиттэр, гүүгэл, линкэдиний аль нэг бүртгэлээр нэвтрэн орох
шаардлагатай. Хэрэв эдгээр хувийн бүртгэлийг ашиглахыг хүсэхгүй бол тухайн
цахим хуудаст зориулсан бие даасан бүртгэлтэй байх шаардлагатай. Ийм бүртгэлтэй
болохын тулд СNN агентлагийн үйлчилгээний нөхцөл, нууцлалын бодлого болон
АНУ-ын мэдээлэл хайх, цуглуулахад зөвшөөрөл өгөхтэй холбоотой хууль,
зохицуулалтыг хүлээн зөвшөөрсөн байх ёстой бөгөөд таны хувьд бүртгүүлсэн
мэдээллийг нь ашиглах, цуглуулах, хадгалахыг уг үйлчилгээнд бүртгүүлсэнээр
зөвшөөрч байгаа хэрэг юм[11].
Эндээс
харахад, хувийн мэдээллээ тодорхой хэмжээнд задруулан байж сэтгэгдэл бичих буюу
мэдээллийг түгээж буй уншигчийн хувьд тухайн мэдээтэй холбоотой асуудлаар хууль
зөрчих буюу зөрчихөөр завдах явдал багасах боломжтой байна.
Иймд Монгол Улсын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд дэлхийн түвшинд
хүрч ажиллах, сэтгүүлчийн мэргэжлийн ёс зүйн дүрмийг бүрэн хэрэгжүүлж хэвшихийн
тулд мэдээллийн үнэн, бодит байдалд анхаарахаас гадна олон нийтэд тухайн мэдээ
яаж нөлөөлөх, түүнээс гарах сөрөг үр дагавар ямар байх талаар онцгой анхаарч
ажиллах шаардлагатай байна. Үүний тулд технологийн арга хэрэгслийг үр дүнтэй
ашиглах нь зүйтэй гэж үзэж байна.
[1] “Хөгжлийн
төлөө сэтгүүл зүй” ТББ. 2008-2011
онд Монгол улсад үйл ажиллагаа идэвхитэй явуулсан мэдээллийн хэрэгслийн
тоо http://www.journalism.mn/content/43044.shtml 2015.03.03
[2] 2005
оны 3-р сарын 11-ний өдөр хуралдсан Монголын Сэтгүүлчдийн Нэгдсэн Эвлэлийн
II Их хурлаар “Монголын сэтгүүлчдийн ёс зүйн
зарчим”-ыг
баталсан байна. http://www.journalism.mn/content/35407.shtml. Мөн “Монголын Хэвлэл, мэдээллийн зөвлөл”-ийн
цахим хуудаст Монголын сэтгүүлчдийн мэргэжлийн ёс зүйн зарчмын
одоогийн хувилбар, шинэчилсэн найруулга, түүний тайлбарыг оруулсан байна. 2014-12-17.
[3] ...Г.А
гэгч залуу өөрийн найз бүсгүйгээ 48 цагийн турш зодож улмаар амийг нь хөнөөсөн
гэх хэрэг одоогоос нэг жилийн өмнө гарсан юм.... http://www.eagle.mn/content/read/25858.htm 2014.12 .01
[4] Монгол Улсын шүүхийн цахим сан. Хэргийн индекс: 105/2014/0907/э http://www.shuukh.mn/eruuanhan/6653/view
[5] Энэхүү дүгнэлт нь шийтгэх тогтоолыг шүүгдэгч, хохирогч, тэдний өмгөөлөгч нар эс
зөвшөөрвөл давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдаж гомдол гаргах, улсын яллагч
эсэргүүцэл бичих эрхтэй бөгөөд талууд энэ эрхээ хэрэгжүүлсэн эсэхээс үл хамаарна.
[6] Introducing new Like and Share buttons by Ray C. He - November 7,
2013.https://developers.facebook.com/blog/post/2013/11/06/introducing-new-like-and-share-buttons/
[7] “Тоон контентийн үйлчилгээний зохицуулалтын
ерөнхий нөхцөл, шаардлага”. Уг журамд Харилцаа холбооны зохицуулах
хорооны 2012 оны 18 дугаар тогтоол,
2014 оны 40 тоот тогтоолоор тус тус нэмэлт, өөрчлөлт оруулж
баталсан http://crc.gov.mn/file/newfile/togtool-2014-40.pdf
[8] http://www.forbes.com/sites/elainewong/2010/12/15/mashable-tops-list-of-most-influential-media-outlets/
1. mashable; 2. Cnnbrk; 3.
Nytimes; 4. TechCrunch; 5. TheEllen Show; 6. Huffington Post; 7. CNN
[9] Үүнд email, facebook, twitter, linkedin зэрэг
олон нийтийн цахим сүлжээний бүртгэл хамаарна.
[10] http://edition.cnn.com/login.html?r=http%3A%2F%2Fedition.cnn.com%2F2015%2F03%2F02%2Feurope%2Frussia-opposition-leader-killed%2Findex.html; http://www.huffingtonpost.com/2015/03/02/bill-clinton-portrait-monica-lewinsky_n_6784460.html?ir=Politics;
[11] CNN will use the information you submit in a manner consistent
with our Privacy Policy. By clicking on "sign up" you agree with
CNN's Terms of Service and Privacy Policy and consent to the collection, storage and use of this
information in the U.S. subject to U.S. laws and regulations. For our
international users, please be aware that the information you submit when
registering for our services is collected in the United States of America. In
addition to being subject to our Privacy Policy, the collection, storage, and
use of your data will be subject to U.S. laws and regulations, which may be
different from the laws and regulations of your home country. By registering
for this service, you are consenting to this collection, storage, and use.
Read more...
